Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς: Η Υποβάθμιση ενός Καινοτόμου Θεσμού

Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του άρθρου δημοσιεύτηκε στον συλλογικό τόμο Η Ελλάδα στη Δεκαετία του '80 - Κοινωνικό, Πολιτικό και Πολιτισμικό Λεξικό, των Β. Βαμβακά και Π. Παναγιωτόπουλου (επιμελ), Εκδόσεις Πέρασμα, Αθήνα 2010, σελ. 76-79.


Δέκα χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, που σηματοδοτεί εμβληματικά το πέρασμα από την «πειθαρχημένη» νεολαία των μεταπολεμικών χρόνων στο δρών κοινωνικό και πολιτικό υποκείμενο της μεταπολιτευτικής περιόδου, η ίδρυση της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς αποτέλεσε μια από τις θεσμικές καινοτομίες που εισήγαγε η πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Είχε προηγηθεί, έναν χρόνο πριν, η ίδρυση Υφυπουργείου Νέας Γενιάς και Αθλητισμού. Στο πλαίσιο του εν λόγω υφυπουργείου ιδρύθηκε το 1983 και η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, η οποία αρχικά υπαγόταν στο Υπουργείο Πολιτισμού ενώ σήμερα υπάγεται στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.*

Η ριζοσπαστική αυτή θεσμική πρωτοβουλία συνδυάστηκε με την προσδοκία ενός νέου περιεχομένου πολιτικής, ενός νέου στυλ και ύφους, μοντέρνου και αντικομφορμιστικού, στους αντίποδες δηλαδή της παραδοσιακής πολιτικής συμπεριφοράς. Στο πλαίσιο αυτό, τα θέματα του πλουραλισμού, της ελεύθερης πολιτιστικής έκφρασης και αυτονομίας και, γενικότερα, μιας διαφορετικής εικόνας της εξουσίας κυριάρχησαν την πρώτη αυτή περίοδο. Αδιαμφισβήτητα, σημαντικό ρόλο στην προώθηση αυτού του μοντέρνου προφίλ του νέου κυβερνητικού οργανισμού, διαδραμάτισε η προσωπικότητα του Κώστα Λαλιώτη, ο οποίος άσκησε τα καθήκοντα Υφυπουργού Νέας Γενιάς και Αθλητισμού την περίοδο 1982-1985 (άλλα πρόσωπα που υπηρέτησαν στη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς σε διάφορες θέσεις κατά την δεκαετία του ’80, υπήρξαν οι Άννα Διαμαντοπούλου, Πέτρος Κωστόπουλος, Μαρία Αρσένη, Πέτρος Ευθυμίου, Στέφανος Μανίκας, Γιώργος Σεφερτζής και άλλοι. Σημαντική, εξάλλου, σε θέματα νεολαίας υπήρξε και η παρουσία τoυ Γιώργου Παπανδρέου από τη θέση του Υφυπουργού Πολιτισμού).

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η δημιουργία ενός κυβερνητικού φορέα για τη νεολαία είχε ήδη προαναγγελθεί στο περίφημο εκλογικό πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ, Συμβόλαιο με το Λαό, το 1981: «Το ΠΑΣΟΚ, έχοντας ήδη δείξει όλη του την εμπιστοσύνη και εκτίμηση προς τη νέα γενιά με την ισότιμη ένταξη της νεολαίας στην οργάνωσή του, θα αντιμετωπίσει με ολοκληρωμένη πολιτική τα προβλήματα της νέας γενιάς… Με ιδιαίτερη προσοχή θα εξετασθούν οι δυνατότητες και οι προϋποθέσεις για την ελεύθερη έκφραση της πολιτιστικής δημιουργίας, καθώς και για την ουσιαστική κάλυψη του ελεύθερου χρόνου των νέων, ιδιαίτερα στην ύπαιθρο. Η ίδρυση νέου Υπουργείου για τη Νέα Γενιά, την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου και για τον Αθλητισμό, θα ανοίξει καινούργιους ορίζοντες για τον άνθρωπο…».

Πράγματι, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. της πρώτης περιόδου απέδιδε ιδιαίτερη σημασία στην έννοια του ελεύθερου χρόνου και στην ορθή διαχείρισή του ως κρίσιμου παράγοντα για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας, την κοινωνικοποίηση, την ανάπτυξη των ενδιαφερόντων και των δεξιοτήτων των νέων. Η άποψη αυτή ακολουθεί την σύγχρονη αντίληψη περί νεότητας που έχει ως βάση της την έννοια της νεανικής κουλτούρας, σύμφωνα με την οποία η νεότητα καταλαμβάνει μια αυτόνομη κοινωνική περιοχή που χαρακτηρίζεται από έντονη γενεαλογική συνείδηση και συγκρούσεις με το κοινωνικό περιβάλλον. Ειδικότερα, οι χώροι της νεανικής κουλτούρας ερμηνεύονται ως ζώνες αυτό-έκφρασης και αυτό-κοινωνικοποίησης όπου οι νέοι μαθαίνουν να εκφράζουν τον εαυτό τους, καθώς και να διαχειρίζονται τις σχέσεις τους με τους ομηλίκους τους και την ευρύτερη κοινωνία. Υπό το πρίσμα αυτό, η πολιτεία θεώρησε ότι η ανάπτυξη πολιτικών για τον ελεύθερο χρόνο δεν είναι πολυτέλεια αλλά θεμελιώδες δικαίωμα των νέων ανθρώπων στο μέτρο που η αξιοποίηση αυτού του χρόνου αποδεικνύεται κομβική για την ποιότητα ζωής και τη διαμόρφωση της προσωπικότητας των νέων. Βεβαίως, στο πλαίσιο του ύστερου καπιταλισμού, η όλη προβληματική της νεανικής κουλτούρας δεν είναι καθόλου άσχετη με την ανάπτυξη της νεανικής αγοράς, της πολιτιστικής βιομηχανίας και των ΜΜΕ γενικότερα.

Με βάση τον μεταγενέστερο Οργανισμό της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, ως βασική αρμοδιότητά της ορίζεται «η συμβολή στη διασφάλιση και προώθηση των δικαιωμάτων των νέων ανθρώπων στη ζωή, αναγνωρίζοντας πως η Νέα Γενιά αποτελεί το μέλλον και την προοπτική ανάπτυξης της πατρίδας μας, με αναγκαία την εξασφάλιση των όρων και των μέσων που προσδιορίζουν τον ρόλο της Ιστορικά, Κοινωνικά, Οικονομικά και θεσμικά». Στο πλαίσιο αυτό, η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς καλείται να λειτουργήσει σε τρία επίπεδα ως:

- Τράπεζα ιδεών και παραγωγός προτάσεων, πολιτικών και προγραμμάτων για τους νέους.
- Κρίκος διαλόγου με τους φορείς των νέων και με τους φορείς που ασχολούνται με τη νεολαία.
- Συντονιστής των επιμέρους πολιτικών της κυβέρνησης για τη νεολαία, όπως αυτές αρθρώνονται από τα διάφορα Υπουργεία και άλλους κρατικούς φορείς.

Για την εκπλήρωση του ρόλου της, η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς αποτελείται από τις ακόλουθες υπηρεσίες:

- Το Γραφείο του Γενικού Γραμματέα που εξασφαλίζει τη γραμματειακή εξυπηρέτησή του και οργανώνει την επικοινωνία του με άλλες κρατικές υπηρεσίες και τους πολίτες.
- Τη Διεύθυνση Αναπτυξιακών Πρωτοβουλιών Απασχόλησης, η οποία επεξεργάζεται θέματα που συνδέονται με την ένταξη της νεολαίας στην παραγωγική και αναπτυξιακή πορεία του τόπου.
- Τη Διεύθυνση Κοινωνικής Συμμετοχής, η οποία ασχολείται με θέματα παιδείας, κοινωνικής συμμετοχής, κοινωνικής πολιτικής και ελεύθερου χρόνου των νέων.
- Τη Διεύθυνση Πληροφόρησης, Εκδηλώσεων και Διεθνούς Συνεργασίας.
- Τη Διεύθυνση Οργάνωσης, Προγραμματισμού και Μελετών.
- Τη Διεύθυνση Διοικητικού-Οικονομικού.

Η πρώτη περίοδος της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς θα μπορούσε να αποτιμηθεί θετικά αφού συνδυάστηκε με μια πολιτική σημαντικών παροχών προς τους νέους με ευρεία απήχηση, όπως ο κοινωνικός τουρισμός, η εκπτωτική κάρτα νέων και η ενίσχυση του θεσμού των δωρεάν εισιτηρίων προς όλους τους νέους για την παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων. Παράλληλα, δημιουργήθηκε μεγάλος αριθμός Κέντρων Νεότητας σε όλη την χώρα, ιδρύθηκε το Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας και συστάθηκε δίκτυο πολιτιστικών οργανώσεων νέων. Την ίδια περίοδο η γραμματεία ανέπτυξε προγράμματα θεατρικής, μουσικής και εικαστικής παιδείας στα σχολεία, συμμετείχε στο θεσμό της Biennale Νέων Καλλιτεχνών – μάλιστα, ανέλαβε τη διοργάνωση της 2ης Biennale στη Θεσσαλονίκη, το 1986 –, διοργάνωσε το περίφημο διεθνές Rock in Athens Festival με τη συμμετοχή νεανικών συγκροτημάτων από όλη την Ευρώπη και εισήγαγε τον θεσμό των «Εβδομάδων Νεολαίας» στην Περιφέρεια.

Σε επίπεδο ευρωπαϊκής και διεθνούς πολιτικής, ψηφίστηκε ο Καταστατικός Χάρτης των Δικαιωμάτων της Νέας Γενιάς, το νησί της Χάλκης καθιερώθηκε ως Διεθνές Κέντρο Ειρήνης και Φιλίας των Νέων όλου του κόσμου και αναπτύχθηκαν, για πρώτη φορά, προγράμματα ανταλλαγών με νέους της Ευρώπης. Στο ίδιο πλαίσιο, και με πρωτοβουλία του Γιώργου Παπανδρέου, έλαβε χώρα στην Ελλάδα το 1ο Άτυπο Συμβούλιο Υπουργών Νεολαίας των χωρών της Ε.Ο.Κ. Άλλες δράσεις της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς αφορούσαν προγράμματα προληπτικής ιατρικής και εκστρατείες ενημέρωσης των νέων σε θέματα ψυχικής και σωματικής υγιεινής, τη δημιουργία τηλεφωνικού κέντρου ψυχολογικής υποστήριξης, αλλά και προγράμματα ενίσχυσης παραγωγικών πρωτοβουλιών νέων, όπως υποστήριξη επιχειρήσεων νέων επιστημόνων, προώθηση νεανικών συνεταιρισμών, στήριξη νέων αγροτών, κτλ.

Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες συνδυάστηκαν με αντίστοιχα κυβερνητικά μέτρα από άλλους κρατικούς φορείς όπως η ίδρυση και ενίσχυση των μαθητικών κοινοτήτων για την προαγωγή της δημοκρατικής συμμετοχής, η εισαγωγή προγραμμάτων μαζικού-λαϊκού αθλητισμού, η ανάπτυξη εξειδικευμένων πολιτιστικών, επιμορφωτικών και αθλητικών δραστηριοτήτων σε ιδρύματα αγωγής ανηλίκων, ο πολλαπλασιασμός των προγραμμάτων επαγγελματικού προσανατολισμού και ταχύρρυθμης επαγγελματικής εκπαίδευσης, η επέκταση του δικτύου των συμβουλευτικών κέντρων και των κέντρων απεξάρτησης από τα ναρκωτικά, κτλ.

Από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 όμως, η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς εισήλθε σε μια φθίνουσα πορεία υποβάθμισης που οδήγησε σε μερική απαξίωση του ρόλου της και στον χαρακτηρισμό της ως αμφιλεγόμενου μηχανισμού διανομής επιχορηγήσεων κρατικών πόρων και ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Είναι χαρακτηριστικό, ότι σε πρόσφατη έρευνα το 56.4% των νέων δεν γνώριζε καν την ύπαρξη της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, γεγονός το οποίο καταδεικνύει την αποτυχία καταξίωσης του θεσμού ανάμεσα στους νέους.

Στις αιτίες που ερμηνεύουν την χαμηλή δημοφιλία του θεσμού μετά τη δεκαετία του ’80 θα μπορούσαν να περιληφθούν οι εξής:

- Η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς αναλώθηκε σχεδόν αποκλειστικά σε δραστηριότητες και προγράμματα διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου μη δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα σε άλλα, οξυμένα προβλήματα της νεολαίας, όπως π.χ. στην ανεργία και στις γενικότερες δυσκολίες κοινωνικής ένταξης των νέων.
- Δεν λειτούργησε ποτέ ως συντονιστικό όργανο των υπόλοιπων κυβερνητικών φορέων σε ότι αφορά τις πολιτικές για τη νεολαία, με αποτέλεσμα η κυβερνητική πολιτική για τους νέους να είναι κατακερματισμένη, αποσπασματική, και, για τον λόγο αυτό, μη αναγνωρίσιμη από τους νέους και την κοινή γνώμη.
- Πολλά από τα προγράμματα της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς σταμάτησαν πρόωρα ενώ άλλα υπολειτούργησαν απαξιώνοντας τον θεσμό.

Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς αναζητά το νέο της ρόλο αναλαμβάνοντας κάποιες καινούργιες πρωτοβουλίες. Ο χρόνος μόνον θα δείξει εάν αυτός ο ρόλος θα είναι «δεύτερος» ή «πρωταγωνιστικός», εάν δηλαδή θα δικαιώσει τις αυξημένες προσδοκίες που συνόδευσαν την ίδρυσή της.


Ντόρα Γιαννάκη


Βιβλιογραφία - Πηγές

ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ: www.neagenia.gr

Δεμερτζής Ν. και Σταυρακάκης Γ., Νεολαία: Ο Αστάθμητος Παράγοντας;, Αθήνα: Πολύτροπον, 2008.

Η Ελλάδα Κάτω από τα 30: Πρόγραμμα Δράσης-Η Νέα Γενιά στην Πρώτη Θέση, Αθήνα: Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Δεκέμβριος 1998.

Η Νέα Γενιά στην Ελλάδα Σήμερα, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Εφαρμοσμένης Επικοινωνίας-Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ, Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2005.

Η Πολιτική για τους Νέους Σήμερα, Αθήνα: Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, 1997.
Προεδρικό Διάταγμα 274/1989.

Συμβόλαιο με το Λαό, Αθήνα: Γραφείο Εκδόσεων ΚΕ.ΜΕ.ΔΙΑ, ΠΑ.ΣΟ.Κ.


* Την περίοδο συγγραφής αυτού του άρθρου, η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς ανήκε στο τότε Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων το οποίο στη συνέχεια μετονομάστηκε σε Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων. Μετά τον ανασχηματισμό της Κυβέρνησης τον Σεπτέμβριο του 2010, η Γραμματεία πέρασε κάτω από την εποπτεία του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Φαίνεται ότι ο τελευταίος ανασχηματισμός (Ιούνιος 2011) θα φέρει τη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς και πάλι στο Υπουργείο Παιδείας...

Μολονότι ο οργανικός χώρος της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς είναι, πράγματι, το Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, θεωρώ ότι η προσωρινή "μεταφορά" της στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης θα μπορούσε να έχει σηματοδοτήσει την έναρξη μιας καινούργιας εποχής για τη Γραμματεία. Μιας εποχής που η Γραμματεία θα άλλαζε ρότα και θα τοποθετούσε στο επίκεντρο των δράσεών της την κοινωνική ενσωμάτωση των νέων αναλαμβάνοντας νέες δράσεις για την καταπολέμηση της ανεργίας, την προώθηση της απασχόλησης, την παροχή περισσότερων ευκαιριών δια βίου μάθησης, τη στήριξη της νεανικής επιχειρηματικότητας, την προαγωγή της νεανικής δημιουργικότητας και καινοτομίας, τη δημιουργία νέων μορφών πρόνοιας με τη σύμπραξη της κοινωνίας πολιτών, την συγκρότηση στοχευμένων προγραμμάτων μη τυπικής και άτυπης μάθησης σε τομείς που ενδιαφέρουν τους νέους, κτλ.

Για το θέμα, όμως, της αποτίμησης αυτού του πειράματος θα επανέλθω σύντομα με άλλη ανάρτηση.