Μια ανάλυση του φαινομένου της νεανικής βίας

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "H ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"

Νεανική βία στα χιόνια της Δημοκρατίας

Tου Τάκη Καμπύλη

«Οι μαθηταί Α.Μ., ετών 16, και Σ.Μ., ετών 15, οι οποίοι προχθές την εσπέραν έρριψαν εις το πρόσωπον της καθηγητρίας Μ.Ζ., ετών 50, έναν κεσέ πλήρη γιαούρτης απεστάλησαν χθες εις την Εισαγγελίαν...»

(Αθηναϊκός Τύπος, 1958)

Το φάντασμα που πλανιέται πάνω από τις «χώρες της Δημοκρατίας» (παλαιότερες και νεοεισελθούσες) φαίνεται να τροφοδοτείται όλο και περισσότερο από τη βία. Δεν είναι εχθρός αλλά φόβος και δεν είναι ορατό στους ενήλικες -τελικά, κι ας νομίζουν το αντίθετο- γι' αυτό είναι φάντασμα.

Η νεανική βία -στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στα προάστια- ξεσπάει όλο και πιο συχνά, όλο και πιο ακραία στο κεντρικό νευρικό σύστημα των (σημερινών) δημοκρατικών κοινωνιών. Η εποχή του «κεσέ», του σχισμένου βιβλίου ή μερικών σπρωξιμάτων περιγράφει μόνο ένα παρελθόν. Το διαδέχθηκε ένα παρόν όλο και πιο δυσεξήγητο. Στις χώρες της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της ισότητας, η νεανική (μαθητική) βία σηματοδοτείται από κλοπές, συμμορίες, προστασία έναντι 20 ευρώ, εκβιασμούς μέσω Ιντερνετ, βανδαλισμούς. Δεν μπορεί κανείς να μιλήσει με σιγουριά αν η βία αυξάνεται, αλλά σίγουρα γίνεται πιο ακραία.

Τα στοιχεία του εκπαιδευτικού - ερευνητή Χρήστου Κάτσικα δείχνουν, για παράδειγμα, ότι οι καταγεγραμμένες φθορές, το 1993, αφορούσαν 75 σχολεία, έναντι 130 το 2005.

Σε έρευνα (Χρήστος Κάτσικας, Δεκέμβριος 2006) από τον Οκτώβριο έως τον Δεκέμβριο 2006, σε 730 μαθητές από 14 γυμνάσια και λύκεια της χώρας μας, το 48% δήλωσε ότι είχε υποστεί βία από συμμαθητές του μέσα και έξω από το σχολείο. Το 23% δήλωσε ότι τουλάχιστον μία φορά είχε δεχθεί επίθεση από ομάδα εξωσχολικών ή κάποιον μεμονωμένο εξωσχολικό.

«Δεν μπορεί -σημειώνει η Αφροδίτη Κουκουτσάκη (επίκουρος καθηγήτρια Εγκληματολογίας, Πάντειο)- να αρνηθεί κανείς ότι τις τελευταίες δεκαετίες οι υψηλοί δείκτες εγκληματικότητας αποτελούν στοιχείο της συλλογικής εμπειρίας των περισσότερων ανεπτυγμένων χωρών. Πλέον εμπλέκεται συνολικά η κοινωνία και όχι περιορισμένα τμήματά της, όσο ελαττώνεται και η κοινωνική απόσταση ανάμεσα στον δράστη και το θύμα: φαινόμενα κοινής εγκληματικότητας, κλοπών, βανδαλισμών, νεανικής παραβατικότητας, αφορούν πλέον και τα μεσοστρώματα τα οποία παράγουν και δράστες, όχι μόνον θύματα».

Απο το 2001 μέχρι και πέρυσι στις ΗΠΑ μετρούν 84 νεκρούς σε μαθητικούς ή πανεπιστημιακούς χώρους. Στην Αγγλία, η κυβέρνηση Μπλερ πριν από τρία χρόνια αυστηροποίησε τις ποινές για τους παραβάτες στα σχολεία, ενώ το 2005 η Ευρωπαϊκή Ενωση το αφιέρωσε στην αντιμετώπιση της νεανικής βίας. Οι Γάλλοι έζησαν στο Παρίσι, αλλά και στη Μασσαλία και σε περιοχές υπεράνω υποψίας, τα βίαια ξεσπάσματα νέων ανθρώπων ενώ παράλληλα φούντωσε και η κουβέντα για την αποτελεσματικότητα (και τον σημερινό ρόλο) του δημόσιου σχολείου. Τα νερά τάραξε (και) μια νεαρή Γαλλίδα εκπαιδευτικός, η Natacha Polony. Ενας χρόνος εμπειρίας σε δημόσιο σχολείο των άγριων προαστίων της γαλλικής πρωτεύουσας ήταν αρκετός για ένα βιβλίο με τίτλο «Τα χαμένα παιδιά μας». Η Polony πήγε την κουβέντα ακόμη παραπέρα: «Μήπως παρερμηνεύσαμε τη συντήρηση και την πρόοδο μέσα στο σχολείο;»

Υπερπροοδευτικότητα και αδιέξοδα

Μήπως πρέπει να ξανασυζητήσουμε για πράγματα δήθεν συντηρητικά, όπως η μεταδοτικότητα του δασκάλου ή για τη γνώση καθαυτή και όχι μόνο για τη διαδικασία προς τη γνώση;

Η υπερπροοδευτικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος στις σύγχρονες δημοκρατίες κρίνεται και κατακρίνεται τελευταίως όλο και πιο συχνά. Και από τ' αριστερά! Ο εκ των κορυφαίων άθεων του 20ού αιώνα Ρεζίς Ντεμπρέ παραιτήθηκε από το Ινστιτούτο που διηύθυνε όταν αντελήφθη ότι στο γαλλικό σχολείο του μέλλοντος δεν θα είχε θέση η μελέτη του θρησκευτικού φαινομένου. Ο ίδιος δήλωσε πως «στο νέο γαλλικό σχολείο δεν υπάρχει καν μνεία στη σκοπιμότητα και το όφελος μιας κριτικής διδασκαλίας των θρησκειών ως στοιχείων πολιτισμού. Προφανώς δεν έχουν θέση σε ένα όραμα του κόσμου, που θέλει τον άνθρωπο κυρίως οικονομικό ον, αποκομμένο από τις συμβολικές διαστάσεις του».

Η βία -θυμίζει ο Θανάσης Τζαβάρας (καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθήνας)- «είναι μία από τις πιθανές εκφράσεις της επιθετικότητας. Θυμίζω πως η επιθετικότητα είναι μια δύναμη που διαθέτει κάθε ζωντανός οργανισμός, αλλά και που έχει πολλές επενδύσεις και χαρακτηριστικά. Μία από αυτές είναι η ιεροτελεστική έκφραση. Ενα ζώο που δείχνει βία με διάφορους τρόπους πριν την ασκήσει ή ένα παιχνίδι πυγμαχίας. Είναι η βία οργανωμένη από κανόνες, τελικά μια φυσιολογική κατάσταση που συμβολοποιείται. Το σχολείο είναι, μεταξύ άλλων, ο χώρος όπου ο νέος μαθαίνει να ρυθμίζει με κανόνες την επιθετικότητά του στο πλαίσιο της ομαδοποίησης. Κάθε φορά που ξεφεύγει προς τη βία, σημαίνει ότι δεν έχουν λειτουργήσει οι κανόνες συμβολοποίησης. Δεν είναι ότι πρέπει να είμαστε ήπιοι, αρκεί να νοηματοδοτούμε στους μαθητές τις απαγορεύσεις. Αυτή είναι η έννοια της αγωγής».

Αλλά οι σημερινοί νέοι βιώνουν στις χώρες της Δημοκρατίας μια μεγάλη αντίφαση, όπως την έχει περιγράψει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης (διευθυντής της «Νέας Εστίας»): «Σήμερα η ιδέα ότι το παιδί είναι το κέντρο του σχολείου έχει αποβεί ένα ολέθριο ιδεολόγημα καταστρεπτικό της ίδιας της υπόστασης του σχολείου. Ο μαθητής πηγαίνει σχολείο για να μάθει γράμματα και όχι για να «μάθει να μαθαίνει», όπως λέει ένα τρέχον ευφυολόγημα, το οποίο είναι μια πελώρια ανοησία για τον απλούστατο λόγο ότι μόνο μαθαίνοντας συγκεκριμένα περιεχόμενα μαθαίνει κανείς τελικά να μαθαίνει. Η περιβόητη κριτική ικανότητα προϋποθέτει σπουδή, μαθητεία, κοπιαστική μελέτη. Αρα η σημαντική σχέση δάσκαλου - μαθητή είναι εξ ορισμού άνιση και ασύμμετρη». Και προϋποθέτει τη λειτουργική αυθεντία του δασκάλου.

Όμως, στις χώρες της Δημοκρατίας η αυθεντία και η παράδοση έχουν καταργηθεί. Ο κόσμος μέσα στον οποίο λειτουργούν τα σχολεία μας -γράφει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης- και διδάσκουν οι δάσκαλοι, αρνείται την αυθεντία. Ηδη απο την προσχολική ηλικία τα παιδιά μαθαίνουν ότι η αυθεντία του πατέρα δεν υπάρχει, όπως ούτε της μητέρας.

Στην πολιτική επιστήμη υπάρχει ο όρος «δημοκρατία της λιακάδας», που ερμηνεύει σε περιόδους εύρυθμης λειτουργίας της δημοκρατίας το ευρύτερο ενδιαφέρον των πολιτών και για θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, κοινωνικής αλληλεγγύης κ.λπ. Μήπως θα έπρεπε να υπάρχει αντίστοιχα και ο όρος «δημοκρατία του χιονιά»;

Ο Τοκβίλ έλεγε -σημειώνει ο Νικόλας Σεβαστάκης (αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Αριστοτέλειο)- ότι «η δημοκρατία ευνοεί τις πολλές μικρές παλιανθρωπιές και λιγότερο τα μεγάλα και κεντρικά εγκλήματα, τουλάχιστον σε σχέση με τα δεσποτικά καθεστώτα του παρελθόντος. Για τους περισσότερους φιλελεύθερους -ήδη από τον αιώνα του Διαφωτισμού- η νέα κοινωνία των συναλλαγών και του ορθολογικού εγωισμού προοιωνίζεται μια πορεία εξημέρωσης των ηθών και κατευνασμού των άγριων και «πολεμικών» παθών. Θα ήταν ωστόσο τεράστια απλούστευση να ερμηνεύσει κανείς ακραία φαινόμενα όπως οι κατά συρροή δολοφονίες στα αμερικανικά λύκεια ή οι ξυλοδαρμοί καθηγητών από τους μαθητές τους στα γαλλικά προάστια με βάση μια πολύ γενική κριτική της δημοκρατικής και ατομικιστικής παθολογίας. Πιο δόκιμο είναι να αναγνωρίσουμε το γεγονός ότι πολλές από τις νέες μορφές «τζάμπα» βίας -μιας βίας και μιας βαναυσότητας που εκφράζεται όλο και περισσότερο με ναρκισσιστικές φαντασιώσεις παντοδυναμίας- ευνοείται από πολλούς παράγοντες».

Ισως τον σημαντικότερο παράγοντα, εξήγησε κάμποσα χρόνια πριν η μεγάλη διανοήτρια Hanna Arendt. Τον αποκάλεσε «κυριαρχία της ανευθυνότητας του κανενός».

Πρόκειται γι' αυτό που βιώνουν όλο και πιο συχνά οι πολίτες στις «χώρες της Δημοκρατίας»: Την απώλεια της εξουσίας τους, την απομάκρυνση του Πολιτικού, τη μονοδιάστατη κατεύθυνση προς ένα «οικονομικό» ον. Με λίγα λόγια, το σημερινό ψέμα στις χώρες της Δημοκρατίας παράγει βία, ιδίως στα πιο ευαίσθητα κομμάτια της κοινωνίας μας: Στους νέους… Πιθανόν αυτό να είναι και η πολυσυζητημένη κρίση της πολιτικής.

Ιnfo

-Alain Renaut «Το τέλος της αυθεντίας», Αθήνα 2004, εκδ. Πόλις.

-Natacha Polony «Τα χαμένα παιδιά μας» Αθήνα 2006, εκδ. Πόλις (με εξαιρετικό πρόλογο του Σταύρου Ζουμπουλάκη).

-Κόλιν Κράουτς «Μεταδημοκρατία», Αθήνα 2006, εκδ. Εκκρεμές.

-Χρήστος Κάτσικας - Κώστας Θεριανός «Κατανοώντας το σχολείο στον καπιταλισμό» Αθήνα 2008, εκδ. Επίκεντρο.

-«Σύγχρονοι Μηχανισμοί βίας και καταπίεσης» επιστημονικό συμπόσιο Σχολής Μωραΐτη, Αθήνα 2005.

-Δήμητρας Μακρυνιώτη (επιμ) «Παιδική ηλικία», Αθήνα 2001, εκδ. Νήσος.


Πηγή: Εφημερίδα "H Καθημερινή" - 24/2/2008